سبکشناسی معماری در سرزمینهای اسلامی. معماری اسلامی شامل سبکهای معماری ساختمانهای مرتبط با اسلام است، که شامل تمام سبکهای مذهبی و غیرمذهبی معماری از زمان صدر اسلام تا به امروز میشود. مسجد پادشاهی، در لاهور پاکستان که به سفارش اورنگزیب عالمگیر در ۱۶۷۱ میلادی ساخته شد. باغ پردیسهای بزرگی نیز در تاج محل و آرامگاه همایون در هند، باغ شالیمار در پاکستان و باغهای الحمرا و ژنرالیف در گرانادای اسپانیا وجود دارند. بیان میکرد. اما مفاهیم مدرن تمایل دارند انتقال بین فرهنگها را به عنوان یک فرایند انتخابی از تصرف و تحول آگاهانه تلقی کنند. علت نامگذاری این سبک در زبانهای غربی به نام مغولی این بود که بابر و جانشینانش اگرچه فارسیزبان بودند اما خود را به خاندان تیمور لنگ و چنگیز خان مغول منسوب میکردند. شکل طراحی ویلای کلاسیک باغ پردیس ایرانی، یا چهارباغ، شامل یک فضای آبیاری شدهٔ مستطیلی با مسیرهای مرتفع میباشد که باغ را به چهار قسمت مساوی تقسیم میکند. در معماری اسلامی، استخوانبندی بنا مهمترین قسمت و تزئین و پرداخت رویههای بنا، گیراترین عنصر آن محسوب میشود. از این نظر هندسه فراکتال یک ابزار مهم و اساسی به ویژه برای مساجد و کاخها محسوب میشده است.
باغهای چهل ستون (اصفهان)، باغ فین (کاشان)، باغ ارم (شیراز)، باغ شازده (ماهان)، باغ دولتآباد (یزد)، باغ عباسآباد (عباسآباد)، باغ اکبریه و باغ پهلوانپور که همه در ایران هستند قسمتی از میراث جهانی یونسکو محسوب میشوند. آن تعاریف، عبارت بودند از رسمی شدن آیین زرتشتی با الگوهای نوینی که مغان نیرومند آن عهد، از درونمایه سنتهای قدیمی، و تلفیق آن با آیین زرتشتی پدیدار ساخته بودند، همراه با تمرکز شدید سیاسی و ایجاد وحدت ملی که شاه را به عنوان نماینده مقتدر آن، بر همه ایرانشهر حاکمیت مطلق و آیینی میداد. بنی امیه در این فرایند دگرگونی و در نتیجه غنی سازی سنتهای معماری موجود، یا به تعبیر کلیتر فرهنگ بصری جامعه نوپای اسلامی، نقش اساسی داشتند. باغ و آب، قرنها نقش اساسی در فرهنگ اسلامی داشته و اغلب با باغهای بهشت مقایسه میشود. مسجد جامد قیروان در تونس دارای یک صحن بزرگ، با گذرگاههای طاقدار در دورتادور آن میباشد. صحن به آسمان آزاد دید دارد و دورتادور آن با دیوارها و اتاقهایی پوشیده شدهاست و گاهی با گذرگاههای طاقداری سایه ایجاد کردهاست. با نزدیک هم قرار دادن ساختمانها و ایجاد سایه متقابل جذب گرما در دیوارههای غربی کاهش مییابد به همین دلیل در اکثر اقلیمهای گرم و خشک گرایش به داشتن ساختمانهای مجتمع و خیابانهای باریک و حیاطهای محصور کوچک برای حداکثر سایه و خنکی به چشم میخورد.
در نزدیکی دریا، به دلیل رطوبت زمین، خانه بر روی کرسی (پیلوت) قرار میگرفتهاست. از دستاوردهای این دوره معماری باید از برنامهریزی شهری، خانه حیاط مرکزی، و زیگوراتها نام برد. بافتی که از این روش به دست میآید معمولاً نازکترین است. هخامنشیان سده ششم تا سده چهارم پیش از میلاد، که ظهور آن در شهرهای دیدنی که برای مدیریت و سکونت استفاده شد (همانند تخت جمشید، شوش، اکباتان)، (معبدهایی که برای عبادت و همایشهای اجتماعی ساخته شدهاند (همانند معابد زرتشتی)، و آرامگاههایی که برای احترام به پادشاهان استفاده شدهاست (همانند آرامگاه کوروش کبیر). اگر ارسی و روزن با چوب یا گچ و شیشههای خرد و رنگین گرهسازی میشود برای این است که در پیش آفتاب تند و گاهی سوزان، پناهی باشد تا چشم را نیازارد و اگر گنبدی از تیزه (معماری ایرانی) تا پاکار با کاشی پوشیده میشود تنها برای زیبایی نیست. یعنی اسلام به هر سرزمینی که دست یافت از هنر معماری آن مرز و بوم به شیوه تکامل یافته جدیدی در معماری رسید که ویژگی های فرهنگی و هنری آن قوم در آن لحاظ میشد و هم تأثیر بینش و روح اسلامی، نوعی «وحدت» را در این آثار به بیننده نشان می داد.
مکانی است که به سبب ویژگی های کالبدی حضور در آن در بیشتر فصول سال امکانپذیر است. معماری در این زمینه یک حوزه ویژه بهشمار میرود چرا که استفاده از انرژی و همچنین مواد و مصالح در آن به مقدار نسبتاً بالایی است. همچنین در زمان صفوی برای رفاه حال زائران، کاروانسراهایی در این مسیر بنا شده که در حال حاضر بقایای پنجاه کاروانسرا باقی است. همچنین دو دورهٔ برجستهٔ نفوذ معماری غربی در ایران وجود دارد که نخستین آن در دوران قاجار بود. همچنین عناصر معماری جدیدی مانند منارههای استوانهای، قوسهای برجسته، مقرنس، اسلیمی و طاقهای چندقوسی (Multifoil) از ابداعات معماری اسلامی است. از دیگر ویژگیهای قابل توجه به عنوان نقشمایه میتوان به ستونها، پایه ستونها و طاقهای منظم و به هم پیچیده اشاره کرد. نقشمایه متمایزکننده معماری اسلامی همیشه الگوهای ریاضیاتی منظم تکرارپذیر، سازههای شعاعی، ریتمیک و الگوهای هم اندازه بودهاست. پنجرهها بلند و کشیده بودهاست. در اقلیم سرد، اتاقهای واقع در سمت شمال حیاط، از سایر قسمتها بزرگتر و وسیع تر بودهاست. قرارگیری شاخههای درخت به گونهای است که وزن یک سمت از درخت باعث نگهداری سمت دیگر درخت میشود و بالعکس.